Er waart een zorgwekkende gekte door ons land. Het adjectief ‘zwart’ werkt als rode lap.
Zwarte Piet is niet langer welkom, een selfie van negen donkere voetballers van het Nederlands elftal brengt de sociale media op hol en het botert niet tussen PvdA en Turkse Nederlanders. Ook in de nu nog tamelijke ‘witte’ ouderenzorg groeien de multiculturele kwesties.
In dat tij vormt het boek Voor(t)gaan in Verandering een welkome tegenhanger. Vanuit de vraag of een moderne ‘cultuursensitieve’ zorg kan bijdragen aan integratie en burgerschap, interviewden Thijs Vink en Jan Booij veertien beslissers in en rondom de ouderenzorg. Zij willen zo bijdragen aan een voortgaand proces van bewustwording, gericht op een breder draagvlak en de realisatie van een kwalitatieve zorg voor en door iedereen.
Overigens heeft ook België een beweging voor cultuursensitieve zorg. Van daar ontleen ik de definitie: een veranderingsproces dat leidt tot een structurele verandering om de organisatiestructuur, de medewerkers, de clientèle en het aanbod af te stemmen op de multiculturele samenleving.
Het boek van Vink en Booij stelt voor de Nederlandse ouderenzorg een mooi hefboom in werking, met de ondersteuning van twee ministeries en het voorwoord van Lodewijk Asscher en Martin van Rijn. Het eerste interview was met de inmiddels helaas overleden Yvonne van Gilse. Dat maakt het boek extra bijzonder. Skipr gaf al veel aandacht aan het boek, bekende columnisten gingen mij al voor. Wat is daaraan toe te voegen? Enkele reflecties wellicht.
Een van de conclusies van het boek luidt dat bestuurders er als eerste voorgangers voor kunnen zorgen dat de ouderenzorg beter aansluit bij de culturele achtergrond van cliënten. Dat werken via rolmodellen getuigt enerzijds van hoop op leiderschap, maar anderzijds van stuurbaarheid vanuit de top van organisaties. Het probleem zit dieper en begint al veel vroeger dan uiteindelijk zichtbaar wordt in de ouderenzorg. Al tijdens de vroege opvoeding door de ouders zelf en op de schoolpleinen van ‘witte’, ‘zwarte’ en ‘gemengde’ scholen worden de kiemen gelegd voor diversiteit en cultuursensitiviteit.
Of juist niet. Als nieuwe medewerkers en cliënten al zo gesocialiseerd en geprogrammeerd de ouderenzorg binnen stappen, staan bestuurders en hun organisaties al bij voorbaat op achterstand. Henk Smid signaleert in zijn blog bovendien terecht dat de bestuurlijke top zelf tamelijk ‘wit’ is. Hij bepleit een bredere kijk vanuit diversiteitsoptiek, over alle mogelijke verschillen tussen mensen.
De afgelopen eeuwen heeft de Hollandse handelsgeest in een steeds groter en opener wordende wereldeconomie ons tolerant en ontvankelijk gemaakt voor allerlei verschillen. Die steeds weer overbruggen, ‘ontzuilen’, productief maken en tot overeenstemming ‘polderen’ heeft ons bepaald geen windeieren gelegd. Maar we lijken die pragmatische vermogens sluipenderweg verloren te zijn en worden nu wakker in een verruwende wereld.
Hoe grijpt dat in op de ‘verkleurende’ ouderenzorg, waarin steeds diversere medewerkers zorgen voor steeds diverser en individualistischer wordende ouderen? Die bovendien steeds langer thuis en daardoor langer in hun eigen sociale context blijven. Dat is het nadeel van de afbouw van verzorgings- en verpleeghuizen: we missen het gebouw als broedplaats voor gezamenlijke cultuurontwikkeling. Dat verplaatst zich van gebouw naar wijk. Samen leven doet tot elkaar komen. Cultuursensitiviteit maakt deel uit van het dagelijks leven en dat noodzaakt tot actie, al was het maar uit ‘eigen belang’, aldus Gerard van Pijkeren.
Cultuursensitiviteit ligt aan de basis van goede zorg, anders kun je je werk niet goed doen, stelt Aad Koster van Actiz. Elk klant en elke generatie heeft zijn eigen unieke mix van normen, waarden, culturele achtergrond, mogelijkheden, overtuigingen, wensen en behoeften en levenservaringen. Andere sectoren zoals onderwijs, sport, cultuur en het MKB kunnen een inspiratiebron zijn voor interculturalisatie in de ouderenzorg. Het werken met gemiddelden werkt niet langer, we moeten leren combineren in diversiteit. Door te denken in doelgroepen en diensten blijven we werken vanuit het huidige systeem, het perspectief moet om naar individuele wensen en maatwerkoplossingen. Van systeem- naar leefwereld. Cultuursensitiviteit is geen project of specialisme maar een basishouding.